Η κήρυξη του πολέμου του 1940 - Η πείνα στη Σύρο, με τη ματιά ενός παιδιού από τη Σύρο

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 και ενώ το ρολόι δείχνει δέκα λεπτά πριν τις 03.00 τα ξημερώματα μια σκιά φθάνει μπροστά στην καγκελόπορτα του Ελληνα Πρωθυπουργού Ι.Μεταξά στην Κηφησιά. Είναι ο Ιταλός πρέσβης στη χώρα μας , ο Εμμανουέλε Γκράτσι. Στο επίμονο κτύπημα του κουδουνιού εμφανίζεται ο Ελληνας Πρωθυπουργός. Ο Ιταλός πρέσβυς του παραδίδει το τελεσίγραφο της Ιταλικής Κυβέρνησης «….Όθεν η Ιταλική Κυβέρνησις κατέληξεν εις την απόφασιν να ζητήση από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν - ως εγγύησιν δια την ουδετερότητα της Ελλάδος και ως εγγύησιν δια την ασφάλειαν της Ιταλίας - το δικαίωμα να καταλάβη δια των ενόπλων αυτής δυνάμεων δια την διάρκειαν της σημερινής προς την Αγγλίαν ρήξεως, ωρισμένα στρατηγικά σημεία του ελληνικού εδάφους. Ιταλική κυβέρνησις ζητεί από την Εληνικήν Κυβέρνησιν όπως μη εναντιωθή εις την κατάληψιν ταύτην και όπως μη παρεμποδίση την ελευθέραν διέλευσιν των στρατευμάτων των προοριζομένων να την πραγματοποιήσωσι. Τα στρατεύματα ταύτα δεν παρουσιάζονται ως εχθροί του ελληνικού λαού και η Ιταλική Κυβέρνησις δεν προτίθεται ποσώς, δια της προσωρινής κατοχής στρατηγικών τινών σημείων, επιβαλλομένης υπό της ανάγκης των περιστάσεων και εχούσης καθαρώς αμυντικόν χαρακτήρα, να θίξη οπωσδήποτε την κυριαρχίαν και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος. Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως δώσει αυθωρεί εις τας στρατιωτικάς αρχάς, τας αναγκαίας διαταγάς ίνα η κατοχή αύτη δυνηθή να πραγματοποιηθή κατά ειρηνικόν τρόπον. Εάν τα ιταλικά στρατεύματα ήθελον συναντήσει αντίστασιν, η αντίστασις αυτή θα καμφθή δια των όπλων και η Ελληνική Κυβέρνησις θα έφερε τας ευθύνας αι οποίαι ήθελον προκύψει εκ τούτου».

Η απάντηση του Ελληνα Κυβερνήτη , στο ιταμό ιταλικό τελεσίγραφο είναι <<ΟΧΙ! Ούτε λόγος δύναται να γίνη περί ελευθέρας διελεύσεως. Ακόμη όμως και αν υπετίθετο ότι θα έδιδα μια τοιαύτην διαταγήν (την οποίαν δεν είμαι διατεθειμένος να δώσω), είναι τώρα τρεις το πρωί. Πρέπει να ετοιμασθώ,να κατέβω εις τας Αθήνας, να ξυπνήσω τον Βασιλέα, να καλέσω τον Υπουργόν των Στρατιωτικών και τον αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου, να θέσω εις κίνησιν όλες τος στρατιωτικές τηλεγραφικές υπηρεσίες, έτσι που μια τέτοια απόφασις να γίνει γνωστή στα πλέον προκεχωρημένα τμήματα των συνόρων. Όλα αυτά είναι πρακτικώς αδύνατα. Η Ιταλία, η οποία δε μας παρέχει καν τη δυνατότητα να εκλέξωμε μεταξύ πολέμου και ειρήνης, κηρύσσει ουσιαστικώς τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος >>

Με τη γαλλική φράση «Alors, c ' est la guerre», που σημαίνει «Πόλεμος λοιπόν», ο Μεταξάς απέρριψε το τελεσίγραφο και απευθύνθηκε με διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό <<Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι επεδείξαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην, προς όλους, η Ιταλία μη αναγνωρίζουσα εις ημας το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες μου εζήτησεν σήμερον την 3ην πρωινήν ώραν, την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν ότι προς κατάληψιν αυτών η κίνησις των στρατευμάτων της. θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Έλληνες,
τώρα θα αποδείξωμεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον, αγωνισθήτε διά την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας, και τα ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως
Ιωάννης Μεταξάς>>.

Αναμνήσεις της κατοχής του Δ. Σπανομανώλη

 

Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 που κτύπησαν οι σειρήνες ...

<<Ζούσαμε στην Ερμούπολη της Σύρου με τον πατέρα μου, τη μητέρα μου, τον αδελφό μου και τη γιαγιά μου . Οταν κηρύχθηκε ο πόλεμος , το 1940, ήμουν σχεδόν 8 ετών και πήγαινα στο δημοτικό σχολείο. Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 ξυπνήσαμε από τις σειρήνες. Ο πατέρας μου έβαλε το ραδιόφωνο . Η φωνή του εκφωνητή Κ.Σπυρόπουλου μετέδιδε <<Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών. Μεταδίδομεν το πρώτο ανακοινωθέν του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου. Αι Ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουσιν από της 05.30 ώρας της σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της Ελληνοαλβανικής Μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του Πατρίου εδάφους>>.

Ο κόσμος βγαίνει στους δρόμους για να μάθει τι συμβαίνει. Τα έχει χαμένα...<<Η Ελλάς ευρίσκεται από χθες εις πόλεμον με την Ιταλίαν. Το Εθνος σύσσωμον, μνήμον των παραδόσεών του, εις τας επάλξεις! Οι ήρωες του Καπορέτο, απατεώνες ως πάντοτε, επετέθησαν ημίσειαν ώραν ενωρίτερον της εκπνοής του τελεσιγράφου. Ο Ελληνικός λαός καλείται δι΄ εμνευσμένων διαγγελμάτων του Βασιλέως και του Κυβερνήτου να πράξη το καθήκον του. Ο Εθνικός στρατός μαχόμενος ηρωικώς εις τα Ελληνοαλβανικά σύνορα αμύνεται μετ΄επικού θάρρους του πατρώου εδάφους>>.
 

Πήγα σχολείο και αφού είπαμε τον εθνικό ύμνο, μας έστειλαν πίσω στα σπίτια μας. Βρήκα τους γονείς μου πολύ στεναχωρημένους. Ο πατέρας μου ήταν πολύ απαισιόδοξος. Οπως και όλοι οι φίλοι του που είχε συναντήσει . Πίστευαν ότι οι Ιταλοί θα έκαναν μια γρήγορη προέλαση στην Αθήνα. Η Ιταλία ήταν μια μεγάλη δύναμη και η Ελλάδα δεν είχε πολύ στρατό.Την άλλη μέρα ξαναπήγα σχολείο και κάναμε κανονικά μάθημα. Τις επόμενες μέρες όμως τα πράγματα πήραν άλλη τροπή.

.Ο Ιταλικός στρατός μπήκε κατ΄ αρχάς στην Ηπειρο. Η πολεμική ιαχή ΄΄αέρα΄΄ δονούσε τις καρδιές των Ελλήνων στρατιωτών. Με αντεπιθέσεις κατόρθωσε να απωθήσει τον Ιταλικό στρατό . Στη συνέχεια εισέβαλε στη Βόρεια Ηπειρο και σε μερικές μέρες μπήκε στην Κορυτσά. Από εκεί και πέρα οι νίκες συνεχίστηκαν, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Αργυρούπολη, τη Χειμάρα και στη συνέχεια και άλλες πόλεις της Βόρειας Ηπείρου. Ο ενθουσιασμός μας ήταν πολύ μεγάλος. Θυμάμαι ότι εκείνη την εποχή ο Γ. Οικονομίδης έγραψε στο ρυθμό της ΄΄Μικρής Χωριατοπούλας΄΄, που ήταν Ιταλικό τραγούδι το ΄΄Κορόιδο Μουσολίνι΄΄, που σε λίγο το τραγουδούσε όλη η Ελλάδα...Και η Βέμπο έγραψε πολλά τραγούδια που τα τραγουδούσαμε όλοι...

 

Ο στρατός μας προχώρησε πολύ και έφτασε μέχρι το Ελβασάν (Αλβανία)! Ο Μουσολίνι μάθαμε ότι αφού άλλαξε μερικούς στρατηγούς , διέταξε μια εαρινή επίθεση αλλά κατέληξαν και σε άλλη υποχώρηση. Στο τέλος, βλέποντας ο Χίτλερ ότι οι Ελληνες θα πετούσαν τους Ιταλούς στη θάλασσα, επενέβει στις 7 Απριλίου και έτσι , έπειτα από ηρωικές προσπάθειες , ο Ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Στα οχυρά Ρούπελ και Μπέλλες ο Ελληνικός στρατός έκανε μια απελπισμένη προσπάθεια . Οι μάχες των οχυρών δαφνοστεφάνωσαν τους ήρωες. Ομως τελικά οι Γερμανοί μπήκαν στην Ελλάδα.

Μετά την κατάληψη της ηπειρωτικής χώρας από τις γερμανικές δυνάμεις , ακολούθησε η κατάληψη των νησιών...

Πριν κάνουν την απόβαση στην Κρήτη τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν όλα τα πλοία που ήταν στο λιμάνι της Ερμούπολης, ακόμη και τα καίκια. Εκείνη την ώρα ήμουν στο σπίτι του θείου μου που ήταν σχεδόν επάνω στον προβλήτα. Τα στούκας κατέβαιναν από το λόφο στο επάνω μέρος της Ερμούπολης και με μεγάλη ακρίβεια βούλιαξαν όλα τα καίκια. Καμία βόμβα δεν έπεσε στον προβλήτα, τέτοια ακρίβεια είχαν. Ομως ο θόρυβος από τις εκρήξεις αλλά και οι σειρήνες που είχαν τα στούκας , έκαναν τέτοιο θόρυβο που κατατρόμαξα. Γύρισα στο σπίτι μου και τα είπα στους γονείς μου. Ο πατέρας μου μας πήρε και νοικιάσαμε ένα σπίτι στο Πισκοπιό που είχε πανοραμική θέα της Σύρας και του λιμανιού....Από εκεί είδαμε να περνούν τα γερμανικά αεροπλάνα που πήγαιναν στην Κρήτη. Μετρήσαμε κάπου 150. Σε λίγες μέρες μάθαμε ότι κατελήφθει και η Κρήτη.

 

Στην αρχή τα πράγματα πήγαιναν καλά στη Σύρο. Ομως ο Ιταλός Συνταγματάρχης Φάρνα , που διοικούσε τα Ιταλικά στρατεύματα στη Σύρο , απεφάσισε να εξοντώσει τους Ορθόδοξους κατοίκους της Ερμούπολης που ήταν περίπου 25.000 και η Σύρα να μείνει μόνο στους Καθολικούς, που ήταν περίπου 7.000. Οι Καθολικοί δεν ήθελαν αυτή την κατάσταση , ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία Ελληνες, αισθάνονταν Ελληνες και δεν πήγαν με το μέρος των Ιταλών.

Η Ερμούπολη δεν είχε γεωργική παραγωγή . Μόνο τα χωριά είχαν χωράφια αλλά η παραγωγή ήταν πολύ μικρή, κυρίως σε φρούτα και λαχανικά. Το κρύο και η πείνα ήταν αφόρητα. Πολλοί , ελλείψει ξύλων για το τζάκι , κατεδάφιζαν τα σπίτια για να πάρουν τα δοκάρια για κάψιμο. Πείνα, εξαθλίωση, θάνατος. Μικρά παιδιά έλιωναν από την πείνα , έμεναν ξαπλωμένα στο δρόμο. Η πείνα ήταν τέτοια που οι άνθρωποι πρίζονταν . Οταν πήγαινε ο παππάς να τους μεταλάβει , λίγο πριν πεθάνουν, του φώναζαν ΄΄Αντί για μετάληψη παππά μου δώσε μου λίγο ψωμάκι΄΄... Πολλοί άνθρωποι στην απελπισία τους έβγαιναν γυμνοί στο δρόμο με ζωγραφισμένα τα ρούχα επάνω τους.

Λίγο αργότερα έφθασε στην Ερμούπολη ένας συνεργάτης του πατέρα μου από την Κρήτη με ένα καίκι φορτωμένο με 40 τόνους λάδι. Ο Ιταλός διοικητής Φάρνα με τη βοήθεια του διορισμένου Δημάρχου της Σύρου δεν επέτρεψαν να ξεφορτώσει. Ο ιδιοκτήτης του λαδιού μας έδωσε δυο μπιτόνια λάδι. Η πείνα όμως ήταν φοβερή, ο κόσμος πέθαινε...

Μια μέρα πήγα στη θεία μου και της είπα ΄΄πεινάω πολύ...Εχω να φάω από χθες΄΄. Η θεία μου τότε πήρε ένα δαχτυλίδι της και πήγαμε και το πουλήσαμε . Μετά πήγαμε σε μια ταβέρνα και φάγαμε, θυμάμαι μαρίδες τηγανιτές, σαλάτα και πολύ κρασί...

 

Μια μέρα εμφανίστηκε στο σπίτι του θείου μου του γιατρού μια...κυρία που του είπε ότι θέλει το σπίτι για πορνείο. Ο θείος μου δεν της είπε πολλά αλλά έβγαλε τα χειρουργικά του εργαλεία και της έκανε επίδειξη πως μπορούσε να της βγάλει το μάτι , πως να την κόψει κ.λ.π. Η κυρία κατάλαβε κι έφυγε...

Μια μέρα βρεθήκαμε στην Τήνο . Σ΄ ένα ταβερνάκι νιώσαμε μεγάλη έκπληξη όταν ο σερβιτόρος μας ρώτησε εάν θέλουμε μοσχάρι καπαμά ή αρνάκι αγκινάρες. Εμείς στη Σύρο πεινάγαμε και εδώ μπορούσαμε να επιλέξουμε. Ομως δυστυχώς δεν μπορούσαμε να μείνουμε για πολύ στην Τήνο και ξαναγυρίσαμε στη Σύρο. Βλέποντας ο πατέρας μου ότι η κατάσταση είχε χειροτερέψει , μας πήρε μ΄ ένα καίκι και πήγαμε στην Πάρο όπου τα τρόφιμα εκεί ήταν άφθονα. Διοκητής ήταν ο Ιταλός λοχαγός Bellini όπου, όπως και στην Τήνο, τα πράγματα ήταν καλά . Τα δυο νησιά είχαν άφθονα τρόφιμα και δεν πεινάσαμε.

 

Ο πατέρας μου είχε αγοράσει από την Ερμούπολη πολλά εμπορεύματα , μεταξύ των οποίων λάστιχα αυτοκινήτων , τα οποία έκοβαν οι αγοραστές και τα έκαναν σόλες για παπούτσια και βελόνες που τις είχαμε μονοπώλιο . Μπορούσαμε να ανταλλάσουμε μια βελόνα μ΄ ένα αυγό...

Η κατάσταση στη Σύρο, όπως μαθαίναμε , πήγαινε όλο και χειρότερα. Η πείνα ήταν όλο και μεγαλύτερη , θέριζε, οι άνθρωποι πέθαιναν στους δρόμους...

Αργότερα , όταν συνθηκολόγησε η Ιταλία, ήρθαν οι Γερμανοί, οι οποίοι ευτυχώς δε συνέχισαν το έργο του Φάρνα και του Δημάρχου. Για το μεν Φάρνα μάθαμε αργότερα ότι ίσως να πήγε στη Ρωσία αλλά δε μάθαμε ποτέ τι απέγινε ο Δήμαρχος.

 

Η πείνα εξακολουθούσε , αλλά οι Γερμανοί επέτρεπαν να φέρνουν τρόφιμα από τα άλλα νησιά και λάδι από την Κρήτη.

Οταν έφυγαν οι γερμανοί ο πατέρας μου μας έβαλε σ΄ ένα καίκι για να γυρίσουμε στη Σύρο. Εξω από την Τήνο μας σταμάτησε ένα άλλο καίκι με σημαία του ΕΛΑΝ , που αποτελούσε το ναυτικό του Ε.Α.Μ.

 

- Που πάτε σύντροφοι; μας ρώτησαν από το καίκι...

- Γυρίζουμε στη Σύρο, απήντησε ο πατέρας.

-Ακολουθείστε μας. Πάμε στην Εύβοια , ξαναείπαν οι άντρες από το καίκι του ΕΛΑΝ.

- Μα ο πόλεμος τελείωσε, τόλμησε να πει ο πατέρας .

- Ο αγώνας τώρα αρχίζει , μας είπαν και με την απειλή των όπλων μας υποχρέωσαν να τους ακολουθήσουμε...Για καλή μας τύχη , από το λιμάνι της Ερμούπολης μας είδε το ραντάρ μιας αγγλικής τορπιλακάτου . Πλησίασε για να δει τι συμβαίνει..Ο πατέρας τους εξήγησε στα αγγλικά τι συνέβαινε.

 

Τότε ο Αγγλος κυβερνήτης διέταξε να τους ακολουθήσουμε στη Σύρο. Εκεί αφού τους αποβίβασαν , τους αφόπλισαν. Ηταν ο καπετάν ....Καραισκάκης και ο καπετάν Κολοκοκτρώνης...>>.

Υ.Γ. Ο Δ. Σπανομανώλης , γυος του Μικρασιάτη συγγραφέα Χρ. Σπανομανώλη και της Δέσποινας Λουμάκη ,γεννήθηκε στην Ερμούπολη. Ο πατέρας του Χρήστος , κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε αιχμάλωτος των Τούρκων . Μετά από ένα χρόνο αιχμαλωσίας , όπου έζησε την κόλαση του Δάντη στα χέρια των Τούρκων (όπως περιγράφει στο βιβλίο του ΄΄Αιχμάλωτοι των Τούρκων΄΄) , διασωθείς κατέφυγε στη Σύρο , όπου διέμενε η αδελφή του με το γιατρό σύζυγό της Κ.Μονδάνο και τη μητέρα τους. Η μητέρα τους είχε την τύχη να διασωθεί από την Μικρασιατική Καταστροφή, κάτι που δεν κατάφεραν τ΄ άλλα δυο της αγόρια , ο Κωνσταντίνος και ο Δημήτρης...Ο Δημήτρης Σπανομανώλης φέρει το όνομα του αδικοχαμένου θείου του , που δεν άντεξε τα βασανιστήρια της αιχμαλωσίας και έμεινε για πάντα στα άγια χώματα της Μικράς Ασίας.

Οκτάχρονος τότε μαθητής στην Ερμούπολη ο Δημήτρης έζησε την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, είδε με τα παιδικά του μάτια τον τρόμο του πολέμου και βίωσε ο ίδιος και οικογένειά του την πείνα που θέρισε περί τις 8.000 ψυχές στη Σύρο. Τον ευχαριστώ που μου εμπιστεύθηκε το μικρό του ημερολόγιο. (Απόσπασμα από το ραδιόφωνο της Ι.Μ.Σύρου ).