Διγενής Ακρίτας - Ο ήρωας του Βυζαντίου

Ο Ακρίτας είμαι Χάροντα δεν περνώ με τα χρόνια.
Μ άγγιξες, μα δε μ'ένιωσες στα μαρμαρένια αλώνια.
Είμαι 'γω η ακατάλυτη ψυχή των Σαλαμίνων,
στην Επτάλοφη έφερα το σπαθί των Ελλήνων.
Δεν χάνομαι στα Τάρταρα, μονάχα ξαποσταίνω,
στη ζωή ξαναφαίνομαι και λαούς ανασταίνω.

Κωστής Παλαμάς

 

Ο Διγενής Ακρίτας, ο ήρωας του Βυζαντίου και των ατελείωτων πολέμων κατά των Αράβων ΚΑΙ ΤΩΝ Σαρακηνών, μέσα στη ΦΑΝΤΑΣΙΑΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗ ΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ ΕΓΙΝΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ μεγαλύτερες μυθικες μορφές και ανάχθηκε σε σύμβολο ανδρείας .

Οι ακρίτες ήταν οι φρουροί των συνόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και κυρίως των Ανατολικών και νοτίων άκρων της, όπου οι επιθέσεις ΠΕΡΣΩΝ-ΑΡΑΒΩΝ-Σαρακηνών ήταν συχνό φαινόμενο. Η κυρία αποστολή των Ακριτών ήταν η φρούρηση τών συνόρων, η διαφύλαξη των περασμάτων, η συνοδεία των αυτοκρατόρων και στρατηγών κατά τις εκστρατείες ή περιοδείες και η καταδίωξη των ΑΠΕΛΑΤΩΝ, ληστών που λυμαίνονταν τους γαιοκτήμονες.

Πρόδρομος των Ακριτών θεωρείται το σώμα των ΜΑΡΔΑΙΤΩΝ που συστήθηκε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Πωγωνάτο με σκοπό νά υπερασπίζει τα σύνορα στην περιοχή του όρους Λίβανος, περί το 677μχ. Κατά την λεγομένη πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, υπήρχαν τα στρατεύματα των συνόρων εγκατεστημένα σε μόνιμη βάση στις περιοχές αυτές. Αργότερα, αυτοί οι στρατιώτες θα αντικατασταθούν από στρατιώτες-αγρότες, άτομα δηλαδή πού εκτός από άμυνα και προστασία θα προσφέρουν και οικονομική ανάπτυξη καλλιεργώντας τη γη ή ασχολούμενοι με την κτηνοτροφία. Οι συνοριακοί αυτοί φρουροί κατ' αρχάς ονομάζονταν στρατιώται και μετέπειτα Ακρίτες.

Μεγάλος αριθμός δημοτικών τραγουδιών που τα ονομάζουμε Ακριτικά τραγούδια και που οι ρίζες τους ανάγονται στον 8ον μΧ. αιώνα, αναφέρονται στους ακρίτες.

Ακρίτας όντες έλαμνεν,
σην παραποταμέαν.

Επέγνεν κι έρτον κι έλαμνεν,
την ώρα πέντ αυλάκια.

Επέγνεν κι έρτον κι έσπερνεν,
εννέα κότια σπόρον.

Έρθεν πουλίν κι εκόνεψεν,
ση ζυγονί την άκρα.

Σκούται και καλοκάθεται,

ση ζυγονί την μέσεν.

- Οπίσ’ πουλίν, οπίσ πουλίν,
μη τρως την βουκεντρέαν.

Και το πουλίν κελάηδεσεν,
σαν ανθρωπί’λαλίαν.

- Ακρίτα μου, ντο κάθεσαι,
ντο στέκεις και περμένεις;

Το ένοικο σ’ εχάλασαν,
και την καλή σ’ επαίραν.

Τ όλον καλλίον τ’ άλογο σ’,
στρώνε και καβαλκεύνε.

Και τ’ άλλα τα καθέτερα,
στέκνε και χλιμιντρίζνε.

Ακρίτας παραθύμωσεν,
Ακρίτας εθερέθεν.

Ο Διγενής στην πραγματικότητα ενσαρκώνει τον διαχρονικό ήρωα, με ποικίλα ονόματα: Διγενής, Ιενής, Ιγιαινής, Διονής, Γιγενής, Γιαννακής, Γιαννακός, Μαυρόγιαννης, Δαρδανής, Δημητρής, αλλά και ονόματα άλλων ακριτικών ηρώων, όπως Πορφυρής, Μπροσφύρης, Ανδρόνικος, Κωνσταντίνος, Κωνσταντάς, Θεοφύλακτος.

Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας είναι ο γνωστότερος από τους ήρωες των ακριτικών τραγουδιών. Πρωταγωνιστεί στο έμμετρο αφηγηματικό έργου του 11ου-12ου αι., Διγενής Ακρίτης ή Έπος του Διγενή Ακρίτη. Σε μια μάλιστα από τις διασκευές του έπους αναφέρεται ότι ήταν σύγχρονος του Αυτοκράτορα Βασίλειου και ταυτιζόταν με αυτόν

Το έργο σώζεται σε έξι χειρόγραφες παραλλαγές: η μία από αυτές η παραλλαγή της Τραπεζούντος , ανακαλύφθηκε την 21η Μαΐου του 1868 από τον καθηγητή του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας και γνωστό λόγιο Σάββα Ιωαννίδη κατά την επίσκεψη του στη Μονή Σουμελά. Το έργο αποτελείται από 2160 σελίδες και με τη συνεργασία του ιστορικού Σάθα φτάνει στο Παρίσι όπου και υπό την επιμέλεια Σάθα και Legrand δημοσιεύεται πρώτη φορά το 1875 από τις εκδόσεις Maisonneuve με τον τίτλο Les exploits de Digénis Akritas d'après le manuscrit unique de Trébizonde. Η δημοσίευση του έργου στη γαλλική πρωτεύουσα δίνει άλλο κύρος στο χειρόγραφο της μονής Σουμελά και ανοίγει νέους δρόμους στη λογοτεχνική εξερεύνηση των ακριτικών τραγουδιών. Τα άσματα αυτά αποκτούν πλέον «τίτλους ευγενείας» σε σχέση με τα κλέφτικα της Ηπείρου και της Στερεάς Ελλάδας, που μέχρι τότε κυριαρχούσαν στην εκτίμηση των ελληνιστών λογίων. Επιπλέον είναι παλαιότερα, μεγαλύτερης γεωγραφικής εμβέλειας και, κυρίως, δεν είναι μεμονωμένα αλλά ανήκουν σε κύκλους.

Αλλά αν στη Γαλλία ο Ακρίτας περιφέρεται στα σαλόνια της αριστοκρατίας και στις βιβλιοθήκες των πανεπιστημίων δε συμβαίνει το ίδιο και στον Πόντο. Εκεί το έπος αναγνώσθηκε κυρίως ως μαρτυρία του εθνικού πνεύματος, της ανδρείας και της μαχητικότητας του ελληνικού στοιχείου ενάντια στον κατακτητή και υπό τη μορφή ασμάτων « ... ελέγοντο υπό εσχατογήρων αγροτών».

Σε μια επιδρομή του στα βυζαντινά εδάφη, ο εμίρης της Συρίας Μουσούρ, απαντά και μονομαχεί με την Ειρήνη, θαρραλέα κόρη του βυζαντινού στρατηγού. Αλλά...

Απάνω σε μια κονταριά εκόπη το κουμπί της
Κι ελάμψανε τα στήθη της κι εφάνη η γενειά της

Ο Μουσούρ καταλαβαίνει πως μονομαχεί με κοπέλα, την ερωτεύεται και την αρπάζει για δική του. Τα πέντε αδέρφια της κοπέλας βγαίνουν στο κατόπι του, τον βρίσκουν και του γυρεύουν πίσω την αδερφή τους. Ο Μουσούρ αρνείται, μονομαχεί με τον μικρότερο και νικιέται από αυτόν. Ο έρωτας του όμως για την όμορφη κόρη δεν τον αφήνει να την αποχωριστεί. Έτσι ο εμίρης βαφτίζεται χριστιανός, την παντρεύεται και το ζευγάρι εγκαθίσταται στο βυζαντινό έδαφος. Η μητέρα του οργισμένη του μηνύει να επιστρέψει στην πατρίδα του αλλά εκείνος κατορθώνει και την πείθει όχι μόνον να αποδεχθεί το γάμο του αλλά και να προσχωρήσει η ίδια και η υπόλοιπη οικογένεια τους, στον Χριστιανισμό.

Κι οι δυο γενιές εσμίξασι και τέκνον εγεννήθη.
Κι ήταν ωραίος σα θεός κι από μωρόν εκρίθη
και Διγενή τον είπασι κι έγινε παραμύθι

Ένα χρόνο λοιπόν, μετά τον γάμο του Μουσούρ και την μοναχοκόρης του Βυζαντινού στρατηγού, γεννιέται γιος διγενής και του δίνουν το όνομα, Βασίλειος..

Από παιδί ο Βασίλειος δείχνει σημάδια εξαιρετικών ικανότητων και ασυνήθιστης δύναμης. Σε ηλικία μόλις 12 ετών πνίγει δύο αρκούδες και σκοτώνει ένα λιοντάρι.

Όμοια με τον πατέρα του ερωτεύεται την κόρη του στρατηγού Δούκα, και την κλέβει με την θέλησή της, επειδή οι γονείς της δεν έδιναν την συγκατάθεσή τους. Ο πατέρας της στέλνει στρατό να κυνηγήσει τον Διγενή . Ο Διγενής μάχεται και αποδεκατίζει τους κυνηγούς του. Το ανδραγάθημα του εντυπωσιάζει τον πεθερό του που τελικά δίνει την συγκατάθεση και την ευλογία του για τον γάμο του Βασίλειου και της καλής του.

Η ζωή του Διγενή συνεχίζεται ανάμεσα σε μάχες, πολέμους και ηρωικές πράξεις. Σκοτώνει το λιοντάρι που απειλεί τη ζωή της γυναίκας του, τον τον φοβερό δράκο ,νικά τους απελάτες που θέλουν να τον ληστέψουν και σκοτώνει την αμαζόνα Μαξιμώ. Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας μαθαίνει γι αυτόν και του απονέμει τις πρέπουσες σε ήρωα τιμές.

Μετά την δόξα που απέκτησε ,ο Διγενής αποσύρεται σε έναν μεγάλο πύργο στις όχθες του Ευφράτη, όπου και πεθαίνει σε νεαρή ηλικία, από ασθένεια. Αμέσως μετά τον θάνατό του πεθαίνει και η γυναίκα του από την θλίψη.....

Σαββίδου Λένα για τη ραδιοφωνική εκπομπή της Ανέβζηγου αροθυμίας