Με τους ερημίτες των Ελληνικών Ακτών

ΠΦΑ ΛΥΚΟΥΔΗΣ

Για κάθε ναυτικό, ΄΄φάρος΄΄ σημαίνει ελπίδα, αισιοδοξία και ασφάλεια της ρότας του.

      Η ονομασία των φάρων συνδέεται άμεσα με τον πύργο που έκτισε στο Αιγυπτιακό νησί Φάρος, στα ανατολικά της εισόδου του λιμανιού της Αλεξάνδρειας, ο μεγάλος Αρχιτέκτονας των Ελληνιστικών χρόνων Σώστρατος. Ο πύργος κτίστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και κατέρρευσε από σεισμό τον 8ο μ. Χ. αιώνα. Από το όνομα αυτού του νησιού της Αιγύπτου πήραν την ονομασία τους όλοι οι πυρσοφόροι πύργοι, οι οποίοι χρησίμευαν για την επισήμανση της πορείας των πλοίων εκτοπίζοντας κάθε άλλη γνωστή μέχρι τότε ονομασία.

      Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του πρώτου Ελληνικού φάρου δεν μας είναι γνωστή. Το Ελληνικό Έθνος κάτω από τον Τουρκικό ζυγό, δεν μπορούσε να ενδιαφερθεί για το φωτισμό των ακτών του και επομένως σ΄αυτό το διάστημα επικρατούσε σκοτάδι σ΄όλα τα πολυδαίδαλα παράλια της Πελοποννήσου και του Αιγαίου. Ο πρώτος φανός του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους άναψε το 1829 στο στόμιο του λιμανιού της Αίγινας, όταν ο Καποδίστριας ανακήρυξε την Αίγινα σαν Πρωτεύουσα της Ελληνικής Πολιτείας. Από το 1848 μέχρι το 1856 με την μέριμνα του Κράτους λειτουργούσαν ένας Φάρος στην νησίδα Γαϊδουροννήσι της Σύρου, δύο φανοί στον Πειραιά, ένας στην Αίγινα και ένας στην Κέα. Το φαρικό δίκτυο της χώρας μας θεωρείται από τα μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα στον κόσμο. Αυτό αποτελείται από 1309 φάρους, φανούς και φωτοσημαντήρες εκ των οποίων οι 57 είναι επιτηρούμενοι, ενώ οι 6 είναι μόνιμα επανδρωμένοι.

Παραδοσιακοί Φάροι της Ελλάδας

Φάρος Διδύμη ή Γαιδουρονήσι Σύρος

      Στο φαρικό δίκτυο ανήκουν 120 πέτρινοι παραδοσιακοί φάροι. Η κατασκευή των 120 παραδοσιακών πέτρινων φάρων χρονολογείται μετά την επανάσταση του 1821. Οι εν λόγω φάροι ήταν κατασκευασμένοι κατά τέτοιο τρόπο ώστε, πέραν της φωτιστικής πηγής, διέθεταν και ανάλογες ενδιαιτήσεις για την διαμονή Φαροφύλακα καθώς και αποθηκευτικούς χώρους, αφού λειτουργούσαν με πετρέλαιο. Το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου είχαν διασωθεί μόλις δεκαεννιά (19) επιτηρούμενοι πέτρινοι φάροι.

         

     Η Υπηρεσία Φάρων έκανε προσπάθειες για την εξεύρεση πόρων ώστε να συντηρηθούν οι φάροι αυτοί, που αποτελούν μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και ναυτικής παράδοσης. Έτσι το 1994 το ΓΕΝ αποφάσισε την σταδιακή διάθεση του ποσού των τετρακοσίων εκατομμυρίων (400.000.000) δρχ. ώστε να αρχίσει η αναπαλαίωση των κτιρίων των φάρων (Σπέτσες, Βρυσάκι Λαυρίου, Μελαγκάβι Κορινθιακού, Ψαρομύτα Ερατεινής, Οθωνοί Κέρκυρας, Πρασονήσι Ρόδου, Υψηλή Καστελόριζου, Πασσάς Οινουσών, Φάσσα Άνδρου, Λιθάρι Σκύρου, Ακρωτήρι Σαντορίνης, Σουσάκι Αργοσαρωνικού). Επιπρόσθετα, σε συνεργασία με το ΓΕΝ, εξετάζονται περιπτώσεις, που φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης υποβάλλουν αιτήματα για επισκευή και αναπαλαίωση παλαιών κτιρίων φάρων και τους οποίους η Υ.Φάρων λόγω έλλειψης πιστώσεων δεν μπορεί να συντηρήσει (Φανάρι Ίου, κλπ), όπου ενεκρίθη η αναπαλαίωση με την προϋπόθεση η μελέτη να έχει τη σύμφωνη γνώμη της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Κυκλάδων.

     Στη 10η Σύνοδο των μελών του Διεθνούς Οργανισμού Φαρικών Αρχών (IALA) που πραγματοποιήθηκε στις Σπέτσες με θέμα ΄΄Διατήρηση Φάρων, βοηθημάτων ναυσιπλοΐας και συναφών μηχανημάτων ιστορικού ενδιαφέροντος΄΄ την οποία διοργάνωσε το Π.Ν. δια της Υ.Φάρων και συμμετείχαν 27 σύνεδροι από 14 Χώρες, συναποφασίστηκε ότι οι παραδοσιακοί φάροι της Γης, ως Ιστορική Κληρονομιά Αρχιτεκτονικής και Βιομηχανικής Τέχνης, θα πρέπει να διατηρηθούν, αναδειχθούν και προβληθούν στο ευρύ κοινό για να καταστεί Παγκοσμίως γνωστή η σημασία και ο ρόλος τους στη ναυσιπλοΐα των παλαιοτέρων χρόνων.

Ο Φάρος Διδύμη (Γαιδουρονήσι) της Σύρου

      Ο φάρος Διδύμη πρωτολειτούργησε το 1834 και κατασκευάστηκε από την Γαλλική εταιρεία φάρων. Το ύψος του κυλινδρικού του πύργου είναι 29 μέτρα και τό εστιακό του ύψος είναι 68 μέτρα. Θεμελιώθηκε την 25η Ιανουαρίου 1834, για το πρώτο έτος της βασιλείας του Όθωνα, με βασιλική δαπάνη κι είναι έργο του Βαυαρού αρχιτέκτονα Γιόχαν Ερλάχερ. Εντάχθηκε στο Ελληνικό φαρικό δίκτυο μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-13. Μέρος του φάρου καταστράφηκε κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1948 επισκευάστηκε και από τότε λειτουργεί εκπέμποντας 1 λευκό φωτισμό κάθε 2 λεπτά. Είναι ο πιό παλιός και ταυτόχρονα ψηλότερος φάρος του Ελληνικού φαρικού δικτύου.

      Με αφορμή ενός πρωτότυπου ρεπορτάζ , το οποίο δημοσιεύθηκε στη ΒΡΑΔΥΝΗ το 1940 και ανατυπώθηκε από την Υπηρεσία Ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού το 2009, θ΄ακολουθήσουμε το ταξίδι του φαρόπλοιου ''ΩΡΙΩΝ'' , το οποίο απέπλευσε από τον Πειραιά με σκοπό τον ανεφοδιασμό των φάρων Κρήτης και Κυκλάδων . Το ταξίδι εκείνο κράτησε έναν ολόκληρο μήνα, γεμάτο περιπέτειες και κινδύνους. Ο ''Ωρίων'' ταξιδεύοντας από ακρωτήρι σε ακρωτήρι και από τον πιο μικρό όρμο έως τα λιμάνια των μεγάλων νησιών μας έφθασε στη Σύρο. Ας αφήσουμε όμως το ναυτικό Λ.Πετρομανιάτη να μας ταξιδέψει στον κόσμο των ερημιτών....

....<<Τα ξημερώματα καβατζάραμε τη Σύρα. Το νησί αυτό , στα παλιά χρόνια , ήτανε το πιο πλούσιο απ΄ όλα του Αιγαίου. Σ΄αυτό βασίλευε ο Κτησίας , πατέρας του Σωβόου Ευμαίου, ο οποίος ήτανε υπηρέτης του Οδυσσέως.Αυτό είναι ακόμη η πατρίδα του Φερεκύδη, δασκάλου του Σαμίου φιλοσόφου Πυθαγόρα, σώζεται δε ακόμη και σήμερα μια σπηλιά του που λέγεται <<Σπηλιά του Φερεκύδου>>. Στο λιμάνι της πρωτεύουσας του νησιού αυτού, που ήτανε αφιερωμένη στον Ερμή, τον προστάτη του εμπορίου , εξ ου και σήμερα επεκράτησε και λέγεται Ερμούπολις, αγκυροβολήσαμε προς το μεσημέρι. Ο Λιμενάρχης , ένας εξαιρετικός άνθρωπος , ανέβηκε αμέσως επάνω για να κάνει επίσκεψη και να συνεννοηθεί με τον καπετάν Θανάση για το κάρβουνο. Ευτυχώς είχε έλθει τηλεγραφική διαταγή και συνάμα ανώτερος αξιωματικός των φάρων για να παραστεί στη δημοπρασία που θα γινότανε , όπως αποφασίστηκε αμέσως.

      Ολο το απόγευμα επέρασε με μια γενική τακτοποίηση των πραγμάτων του πλοίου, και προς το βράδυ για πρώτη φορά από τον απόπλου από τον Πειραιά, δόθηκε άδεια εξόδου στους μισούς άνδρες του πληρώματος.Τα παιδιά , που είχανε είκοσι σχεδόν ημέρες μέσα στο πλοίο, βρήκανε την ευκαιρία να το ρίξουνε λίγο έξω και να ξεσκάσουν. Στις δέκα τη νύχτα βγήκε μια μικρή περίπολος και τους μάζεψε, γιατί μόνοι τους ήταν αδύνατο να γυρίσουν, αφού δε βλέπανε....τη μύτη τους από το μεθύσι. Αυτή η σκηνή εννοείται είναι τόσο συνηθισμένη στα λιμάνια , ώστε ούτε και την περιέργεια των αραιών διαβατών της παραλίας προσείλκυε.   Ολόκληρη η επομένη ημέρα πέρασε με τη φόρτωση των καρβούνων και το γέμισμα με πόσιμο νερό των δεξαμενών, τα ξημερώματα δε της τρίτης ημέρας από του κατάπλου στη Σύρα, σαλπάραμε και πάλι για τη συνέχιση του ταξιδιού μας.

      Φεύγοντας από την πρωτεύσουσα της Σύρας, την Ερμούπολη, κρατήσαμε ανοικτά του μικρού νησιού Γάιδαρος ,που μπορεί να πει κανείς ότι κάποιος άγιος που αγαπούσε τους ναυτιλομένους το έρριξε εκεί , στη μέση ακριβώς της εισόδου του λιμανιού , για να τοποθετηθεθεί φάρος τόσο χρήσιμος, για ν΄αποφεύγονται ναυάγια που γινότανε συχνά τους παλαιότερους καιρούς. Ο πύργος, πάνω στον οποίο είναι τοποθετημένος ο φάρος του νησιού αυτού, έχει τριάντα μέτρα ύψος, είναι δηλαδή ο πιο ψηλός από όλους τους άλλους, το δε μηχάνημά του ήτανε το πρώτο περιστροφικό που τοποθετήθηκε από το Ελληνικό Κράτος. Αυτό αντικαταστάθηκε το 1861 με άλλο συγχρονισμένο, το οποίο λειτουργεί ακόμη και σήμερα.

      Το Μάρτιο του 1899 βρεθήκανε κοντά στο Γάιδαρο, πλέοντα με ανοιχτά όλα τα πανιά τους, τα πολεμικά μας Πηνειός, Ευρώτας, Αχελώος και Αλφειός, όταν αιφνιδίως κατελήφθησαν από λαίλαπα , η οποία διέκοψε και τη λειτουργία του φάρου. Ο φαροφύλακας Α. Μπάμπαλος, παλαιός εμποροπλοίαρχος, που είχε δει από νωρίς τα πολεμικά , όταν έσβησε ο φάρος κατάλαβε τον κίνδυνο που διέτρεχαν και άναψε στον εξώστη του φάρου στουπιά ποτισμένα μέσα σε πετρέλαιο.Επί δύο ώρες μέσα στο πανδαιμόνιο της τρικυμίας έμεινε εκεί αγωνιζόμενος για να υπάρχει έστω και λίγο φως ώστε να μπορούνε από τα πολεμικά να υπολογίζουν την απόσταση που τους χώριζε από τη ξηρά. Χάρις στην αυτοθυσία του ερημίτη αυτού , τα πλοία κατώρθωσαν να προσεγγίσουν και αγκυροβολίσανε σε μικρό όρμο του νησιού.

Η Σύρος και το μαύρο χαβιάρι!!!

      Φεύγοντας από το νησί Γάιδαρος και προς το μεσημέρι της ίδιας ημέρας , πιάσαμε στο Λανάδο. Αυτό είναι υπόλειμα της καταποντισθείσας Αιγηίδος Ηπείρου και βρίσκεται στη μέση της Δήλου και της Νότιας πλευράς της Σύρου, πάνω στη διεθνή γραμμή Μαλέα-Σμύρνης. Το νησάκι αυτό , πριν τοποθετηθεί ο σημερινός εν λειτουργία φάρος, το αποφεύγανε οι ναυτικοί και φοβόντουσαν να περάσουν κοντά, γιατί είναι πολύ μικρό και τη νύχτα δε διακρίνεται, όταν μάλιστα είναι χειμώνας και έχει θάλασσα.

         

    Το 1887 πάνω σ΄ αυτό έπεσε και κομματιάστηκε το Ρωσσικό καράβι Τσαρίτσα , φορτωμένο με μαύρο χαβιάρι. Ο αντιπρόσωπος της ασφαλιστικής εταιρείας στην οποία είχε ασφαλιστεί το πολύτιμο φορτίο, το έβγαλε και το πούλησε στους Ερμουπολίτες εμπόρους Βίνιον, Μούγιαν και Ποσειδώνα. Αυτοί ανέλαβαν την υποχρέωση να το καταναλώσουν μόνο στη Σύρα και να μη το βγάλουνε σε άλλες αγορές της Ελλάδας για να μην πέσει η τιμή του. Ετσι οι κάτοικοι του νησιού επί δύο ολόκληρα χρόνια τρώγανε μαύρο χαβιάρι προς 55 δρχ. την οκά...>>

Ο Ναύαρχος Στυλιανός Λυκούδης

      Ενας Ερμουπολίτης , ο ναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού και ακαδημαικός Στυλιανός Λυκούδης, γιος του νομικού και λογοτέχνη Εμμανουήλ Λυκούδη και της Δήμητρας Μπλατσή , υπήρξε ο θεμελιωτής του φαρικού δικτύου στον ελλαδικό χώρο . Προς τιμήν του αείμνηστου Σ. Λυκούδη , το Πολεμικό Ναυτικό έδωσε το όνομά του σ΄ ένα από τα πλοία των φαρικών αποστολών . Από τις αρχές του 20ού αιώνα, «έκανε να μοιάζει το Αιγαίο μας σαν ένας τεράστιος πολυέλαιος! Οταν τα σκοτάδια κατεβαίνουν στα πέλαγα και τα κύματα μουνταίνουν, τότε στις στεριές, τις ξέρες, τους κάβους, τα επικίνδυνα περάσματα ανοίγουν κάτι φωτεινά μάτια. Οχι για να δουν, αλλά για να τα δούνε. Είναι οι φάροι, οι προστάτες και οι σύντροφοι των βασανισμένων ναυτικών». (Αντιναύαρχος ε.α. Ξενοφών Μαυρογιάννης Π.Ν., πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Θαλάσσιας Ενωσης).

http://www.faroi.com/gr/gaiduronisi_gr.htm

Οι φωτιές του Αι-γιάννη του Κλήδονα

     Πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια, στη δημοτική τέχνη και στη χωριάτικη και λαϊκή ζωή, για να βρεις τη γλώσσα σου και τη ψυχή σου και μ’ αυτά τα εφόδια αν έχεις ορμή μέσα σου και φύσημα θα πλάσεις ό,τι θέλεις, παράδοση και πολιτισμό και αλήθεια και φιλοσοφία.

                                                                                                                            Ίων Δραγούμης

Το έθιμο του Κλήδονα

"Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές
του Αη-Γιάννη, αχ, πόσα ξέρεις και μου λες
Αχ, πόσα ξέρεις και μου λες που 'χουν πεθάνει"
(Μ. Ελευθερίου )

Η Αννα του Κλήδονα του Διαμαντή Αξιώτη (βιβλίο Β΄γυμνασίου)

      Ο λαός μας τιμά τα γενέθλια του Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου, μέρα που είναι πολύ κοντά στις 21 Ιουνίου, τότε που γίνονται οι θερινές τροπές του ήλιου, γι’ αυτό και ο Αϊ-Γιάννης έχει πάρει πολλά ονόματα: Αϊ-Γιάννης Κλήδονας ή Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπροφόρος ή Φανιστής ή Λιοτρόπης ή Ριζικάρης ή Ριγανάς. Επίσης λέγεται και Βλαστολόγος, Μελάς (για το μέλι) και Απαρνιαστής (από τους ορνιούς για τα σύκα).

      Χαρακτηριστικό του εορτασμού στις 23-24 Ιουνίου είναι οι φωτιές, πανάρχαιο έθιμο, που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων, «έθος αρχαίον», όπως τονίζει ο Φαίδων Κουκουλές. Το έθιμο του Κλήδονα είναι μια λατρευτική συνήθεια, λαμπρό κατάλοιπο του λαϊκού πολιτισμού μας. Στη λαϊκή λατρεία τα έθιμα επανέρχονται κάθε χρόνο σε ορισμένες εποχές κι ο Κλήδονας συνδέεται με το θερινό ηλιοστάσιο, το γύρισμα αυτό του χρόνου, που οι αρχαίοι λαοί το θεωρούσαν πάντα σημαντικό και επικίνδυνο για τη ζωή τους. Έτσι ζητούσαν να προφυλαχτούν απ’ αυτό με μαγικούς τρόπους, να το κάνουν ακίνδυνο, κι ακόμα το έβλεπαν σαν μια ευκαιρία να γνωρίσουν την τύχη τους. Το όνομά του το πήρε απ' την αρχαία ελληνική λέξη κληδών - κλήδονος, που θα πει φωνή, φήμη, οιωνός και από το ομηρικό ρήμα "κλέω" ή καλέω - καλώ,που θα πει φωνάζω, φημίζω, λέω κάτι προφητικό. Τη λέξη αυτή, τη συναντάμε σ' όλους τους αρχαίους Ελληνες συγγραφείς, Ομηρο, Ησίοδο, Ηρόδοτο, Αισχύλο, Σοφοκλή. Το έθιμο του Κλήδονα αρχίζει από την κλασική αρχαιότητα, φτάνει στο Μεσαίωνα, περνάει στο Βυζάντιο στους σκοτεινούς αιώνες της τουρκικής κυριαρχίας, φτάνει ως τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και χάνεται μέσα στα συντρίμμια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρώτος το έθιμο το αναφέρει στη βυζαντινή εποχή ο Μιχαήλ Ψελλός στο βιβλίο του "Τινά Περί Δαιμόνων Δοξάζουσιν Ελληνες".( Μ.Ψελλός Βυζαντινός λόγιος, ιστορικός, φιλόσοφος, πολιτικός και διπλωμάτης με επιβλητικό διαδακτικό και συγγραφικό έργο σε όλους τους κλάδους των γραμμάτων και των επιστημών) . Εκείνος που περιγράφει λεπτομερέστατα το πώς γιορτάζανε τον Κλήδονα στη βυζαντινή εποχή, είναι ο Πατριάρχης Αντιοχείας Θόδωρος Βαλσαμών κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα και επιφανής νομικός της εποχής. Παραθέτει περιγραφή του εθίμου το οποίο προσομοιάζει με βακχική τελετή συνδεδεμένη με τον Σατανά και για αυτό το λόγο καταδικαστέο. Επίσης αυτοκράτορες της πρωτοβυζαντινής εποχής εξέδωσαν διατάγματα με τα οποία απαγόρευαν το άναμμα φωτιών στα σταυροδρόμια κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο . Βλέπουμε ότι από τα πανάρχαια χρόνια κι ως τα σήμερα, η επιθυμία και η περιέργεια των ανθρώπων ήταν να ρίξουν μια ματιά στα μελλούμενα, για να μπορέσουν να ιδούν και να γνωρίσουν τα γραμμένα της μοίρας τους.

Κάθε τόπος και τα έθιμά του

O Κλήδονας στη Μύκονο (ελλείψει φωτο από Σύρο)  

     *Στη Σύρο ο κλήδονας ήταν από τα πιο προσφιλή έθιμα που πραγματοποιούταν ανήμερα του Aη Γιάννη στις 24 Ιουνίου. Όπως είναι γνωστό, ο Άγιος καλείται «Πρόδρομος» γιατί προετοίμαζε το λαό να υποδεχτεί το Σωτήρα, «Βαπτιστής» γιατί βάπτισε το Χριστό και «Αποκεφαλισθείς» γιατί εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Οι Συριανοί τον αποκαλούν «Κοψοκέφαλο». Την παραμονή της εορτής κορίτσια με πήλινα βάζα πήγαιναν σε φιλικά σπίτια κι έπαιρναν το αμίλητο νερό. Ονομάζονταν αμίλητο γιατί τα κορίτσια το ζήταγαν χωρίς να μιλήσουν καθόλου. Μετά έπαιρναν βόλτα τα σπίτια της γειτονίας κι ο καθένας έριχνε στο βάζο από ένα σημάδι π.χ. ένα κουμπί, ένα καρφί, ένα σουγιά κ.τ.λ. Το άλλο βράδυ συγκεντρώνονταν όλοι κάπου κι ένας, ο βγάλτης, τραβούσε από το νερό ένα αντικείμενο και λεγόταν ένα τετράστιχο που ανήκε σε αυτόν που ανήκε το ρίξιμο. Τα τετράστιχα μπορεί να ήταν ερωτικά, χιουμοριστικά, σατιρικά και πικάντικα, όπως λόγου χάρη το παρακάτω:


Έχω τραγούδια να σας πω, ένα κουβά γιομάτο
και ξεπατώθηκε ο κουβάς και 'πεσαν όλα κάτω

Για τον κακόλογο λεγόταν το εξής τετράστιχο:
Της μαύρης κότας τα φτερά στη γη να τιναχτούνε
και της κακιάς γειτόνισσας τα μάτια να της βγούνε

     Ο Αη Γιάννης επίσης αποκαλείται «Φανιστής» από το «φανός». Ανήμερα του Αη Γιάννη του Φανιστή οι κάτοικοι μαζεύουν τα γνωστά σε όλους μαγιάτικα στεφάνια ανάβουν φωτιές στις γειτονιές και τα ρίχνουν εκεί. Μετά παιδιά και μεγάλοι πηδούν πάνω από τη φωτιά ένας ένας.

*ΑΠΟΨΗ 4ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΥΡΟΥ(συλλογική εργασία) Ηθη και έθιμα της Σύρου

Αι Γιάννης ο Κακανάς ο Κλήδονας*


       Με το δρόμο της προσφυγιάς οι πρόγονοί μας έφεραν μαζί τους και τα ήθη και έθιμά τους. Στη Νέα Τρίγλια* Χαλκιδικής γιορτάζουν τον Κλήδονα όπως τότε.
      ΄΄Στις 24 Ιουνίου είναι η γιορτή του Αγίου Ιωάννου για τους Τριγλιανούς, όμως είναι του Αη Γιάννη του Κακανά. Πήρε το όνομα από τις μεγάλες (κακάνες) φωτιές που άναβαν αποσπερίς. Ήταν θεαματικότατες. Κάθε μαχαλάς άναβε τη δική του κανάνα, όσο πιο μεγάλη μπορούσαν. Πηδούσαν μικροί και μεγάλοι, γέροι και παιδιά κουτουρντίζανε. -΄΄Μαρή Κατίγκω , μαρή Θυμιώ, μη πηδήτε να μη κατακαήτε΄΄ - , αλλά ποιος να σταματήσει; Καιγόταν το πελεκούδι , είχε λέει και θεραπευτικές ικανότητες το πήδημα από του Αηγιαννού τη φωτιά, γιατί έφευγαν οι αρρώστιες και οι ψύλλοι. Γι’ αυτό πηδώντας έλεγαν « Έξω ψύλλοι ποντικοί>>. Αυτά για τις κακάνες την νύχτα της παραμονής το Αη Γιάννη. Μα πιο νωρίς σπέρωνε ( σουρούπωνε), μια πρωτοκόρη από κάθε γειτονιά, πήγαινε στο πετόνι (βρύση) και έπαιρνε το αμίλητο νερό. Αμίλητη ,σοβαρή γέμιζε από τις βρύσες ένα κουρουπάκι νερό και όλοι περνούσαν και έριχναν μέσα ένα αντικείμενο, κουμπί δαχτυλίδι ή ό, τι άλλο . Στο τέλος το σκέπαζαν προσεκτικά και το έδεναν με μια κορδέλα ως το άλλο απόγευμα, όπου κάτω από μια κληματαριά σε μια καλοσκουπισμένη αυλή μαζεύονταν όλοι οι γείτονες ν΄ανοίξουν τον Κλήδονα. Και η πρωτοκόρη που πήρε τ’ αμίλητο νερό σκεπασμένη με μεταξωτή μαντήλα για να βλέπει τι ανασύρει από το νερό, άνοιγε τον κλήδονα, ενώ τα κορίτσια τραγουδούσαν :

«Ανοίγουμε τον Κλήδονα
τον καλοριζικάρη
και όποιος έχει ριζικό
ας έρθει να το πάρει».

      Έπειτα μια άλλη κοπέλα διάβαζε ένα στιχάκι παρμένο στην τύχη και η πρωτοκόρη έβγαζε ένα αντικείμενο που αντιστοιχούσε στο στιχάκι. Γινόταν πολύ γέλιο γιατί τα πιο πολλά κωμικά. Ετσι χαρούμενα τελείωνε η γιορτή του Κακανά και πάντοτε περίμεναν κάθε χρόνο να τον γιορτάσουν, να πηδήσουν τις κακάνες και να ανοίξουν και τον Κλήδονα τον Καλοριζικάρη.*Μ.Σαρρή <<Τριγλιανά Νέα», Εφημερίδα Συλλόγου Τριγλιανών, Ο Αη Γιάννης ο Κακανάς ο Κλήδονας, 24 Ιουλίου 1977>>.

(Σημ. Η Τρίγλια της Μ.Ασίας βρίσκεται Β.Α του κόλπου της Κίου. Το 1914 ήταν έτος ξεριζωμού .Οι Τούρκοι με πρόσχημα ότι οι κάτοικοι των παραλίων περιοχών βοηθούν ελληνικά και αγγλικά υποβρύχια που είχαν μπει κρυφά στην περιοχή των Δαρδανελίων και της Προποντίδας διατάζουν την εκκένωση της Τρίγλιας. Οι Τριγλιανοί καταφεύγουν στην Προύσα αφήνοντας πίσω όλα τους τα υπάρχοντα. Επιστρέφουν το 1918-19 όπου και προσπαθούν να αναστηλωθούν. Τον Αύγουστο του 1922 συνέβη η καταστροφή . Ένας Τριγλιανός στρατιώτης που φτάνει από το μέτωπο ,συνιστά τους συγχωριανούς του να φύγουν , ενώ ο Δήμαρχος προτρέπει να στείλουν γράμμα στον Φίλιππο Καβουνίδη να στείλει τα βαπόρια του για να τους μεταφέρουν στην Ελλάδα. Αυτός , με τη σειρά του, ανταποκρίνεται στην πρόσκληση και την 29η του μηνός Αυγούστου στέλνει το πρώτο πλοίο. Κατόπιν , στέλνει το εγγλέζικο φορτηγό <<Γκόρντους>> . Ο ίδιος αγνοώντας τη θανατική του καταδίκη που είχε εκδοθεί από τους Τούρκους , μπήκε με μερικούς άλλους Τριγλιανούς μέσα στην Τρίγλια και πήραν τα όργανα της Φιλαρμονικής και Ιερά Κειμήλια .Την εικόνα της Παντοβασίλισσας , την Αγία Επίσκεψη , Ευαγγέλια ,Σταυρούς , δισκοπότηρα , εξαπτέρυγα κ.α  Έτσι, πήραν το δρόμο της προσφυγιάς) .

      Στη Θράκη την παραμονή του Αη-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποιο μέλος της συντροφιάς, συνήθως σε μια «Μαρία» (την ονομαζόμενη «Καλλινίτσα»), της οποίας και οι δύο γονείς είναι στη ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο νερό».Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η εν λόγω κοπέλα και η συνοδεία της πρέπει να ολοκληρώσουν την αποστολή αυτή, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό αδειάζετε σε πήλινο -ως επί το πλείστον- δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο, το λεγόμενο ριζικάρι. Συνήθως, πρόκειται για κάποιο προσωπικό αντικείμενο, συχνά μάλιστα πολύτιμο.Στη συνέχεια, το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα «κλειδώνεται» και τοποθετείται σε ανοιχτό χώρο.

«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,
κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει».

      Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων, για να «ξαστριστεί».Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρα τους το μελλοντικό τους σύζυγο.Την παραμονή της γιορτής των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννη, εκτός από την τέλεση του κλήδονα, οι κάτοικοι του χωριού ανάβουν φωτιές, τις λεγόμενες «μπουμπούνες». Μια μεγάλη φωτιά στήνεται στην πλατεία του χωριού ή σ' ένα μέρος ανοιχτό, ώστε να φαίνεται από παντού. Άλλες μικρότερες φωτιές ανάβουν σε όλους τους μαχαλάδες προσπαθώντας ο κάθε ένας να ανάψει την μεγαλύτερη φωτιά, πάνω από τις οποίες πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Έλεγαν ότι αν πηδούσαν 3 φορές θα έφευγαν οι ψύλλοι και οι κοριοί. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος - ώστε να μην εξουδετερωθεί η μαγική επιρροή των άστρων-, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο. Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες.Αυτήν τη φορά όμως στην ομήγυρη μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η «Μαρία» ανοίγει τον κλήδονα.

«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού την χάρη,
και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει».

      Και ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο «ριζικό» κάθε κοπέλας, απαγγέλλοντας ταυτόχρονα δίστιχα, είτε όπως τα θυμάται, είτε από συλλογή τραγουδιών ή ακόμη από ημεροδείκτες. Το δίστιχο που αντιστοιχεί στο αντικείμενο της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Προς το σούρουπο, όταν τελειώσει η μαντική διαδικασία, η κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα που θα παντρευτεί.

Εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα

΄΄Τα ήθη και έθιμα είναι το σύνολο των ψυχικών χαρακτηριστικών κάθε ανθρώπου.Είναι οι αντιλήψεις ενός λαού για την ηθική και κοινωνική συμπεριφορά. Είναι οι γενικές αρχές Δικαίου, οι θεμιτοί τρόποι συμπεριφοράς του κοινωνικού ανθρώπου , που μεταβάλλονται με τη μεταβολή του χρόνου, που διαφέρουν από τόπο σε τόπο και απηχούν την τρέχουσα ηθική μιας κοινωνίας. Αναμφίβολα, μέσα από το λαϊκό πολιτισμό αναζητάμε τις ρίζες μας και ανακαλύπτουμε τη φυσιογνωμία μας ως λαός, πιστοποιούμε την ταυτότητά μας, θωρακίζουμε τη συνέχιση του έθνους μας. Μέσα από το λαικό πολιτισμό εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα και χτίζουμε το αύριο΄΄ (Ν. Ζυγογιάννης καθηγητής). 


     Εν κατακλείδι υπάρχει αδιάσπαστη ενότητα ανάμεσα στον ελληνικό λαικό πολιτισμό, τον αρχαίο και το νεότερο και είναι αυτός ο πολιτισμός που κράτησε ένα λαό απλό και αληθινό, συγκροτημένο πάνω σε στέρεο προσανατολισμό, με πίστη στο παρελθόν και αισιοδοξία για το μέλλον, με ιδανικά και αξίες.

     

         

Η Ερμούπολη της καρδιάς μας

Το Χρονογράφημα του Ευ. Ασπιώτη Εφημερίδα ΘΑΡΡΟΣ Μάιος 1983...

     ΄΄ Ενα τηλεφώνημα από την Ερμούπολη μου διέκοψε τον μεσημβρινό ύπνο. <<Μη ξεχάσετε να γράψετε για τα ωραία δειλινά>>, μου είπε η άγνωστη φωνή. Και συνέχισε <<Εξακολουθεί να είναι ρομαντικός ο περίπατος στα Βαπόρια και στο Νησάκι. Μόνο που οι περιπατητές είναι λίγοι>>. Και πριν κλείσει το τηλέφωνο η άγνωστη φωνή μου ψιθύρισε<<Στης Σύρας τον ανήφορο....>> Κι αποκάλυψε την ταυτότητά της...

     Τα ωραία δειλινά , πως να τα ξεχάσω παλιέ μου φίλε, που με λησμόνησες κι εσύ, που με ξέχασες, που έπαψες κι ευχητήρια κάρτα ακόμα να μου στείλεις. Σταμάτησες κάθε επικοινωνία μας, ξέχασα ακόμα και τη φωνή σου. Μα γιατί τόσο γρήγορα έκλεισες το τηλέφωνο; Σ΄ ανάγκασε η νοοτροπία του ΟΤΕ με την ακρίβειά του ν΄αποτρέπει την επικοινωνία και επανασύνδεση των ξεχασμένων φίλων; ΄Η μήπως τα ωραία δειλινά που ήθελες να μου θυμίσεις , σου θύμισαν την παλιά ωραία και ξέγνοιαστη ζωή; Αλήθεια , για θυμίσου στο καφενεδάκι του Πίπη στα Βαπόρια με πόση ρομαντική διάθεση χαιρόμαστε τη δύση του ήλιου και πλάθαμε τα μελλοντικά μας όνειρα! Για θυμήσου που βλέπαμε τ΄ ανοιχτό πέλαγος σαν ανοιχτό ορίζοντα των ονείρων μας και λέγαμε και λέγαμε διαρκώς για το μέλλον που ανοίγονταν μπροστά μας. Κι ακόμα εκείνες τις τρελλές , μα αθώες σκέψεις μας για την κατάχτηση της ζωής. ΄Ολα ρόδινα ξετυλίγονταν μπροστά μας. Καθάριος ο ουρανός . Δεν υπάρχουν σύννεφα στον ορίζοντα. Τ΄ ανοιχτό πέλαγος, τ΄ ωραίο τοπίο. Η αισιόδοξη σκέψη. Ακόμη και τον κουραστικό ανήφορο τον βλέπαμε αισιόδοξα , γεμάτο <<κανέλλα και γαρύφαλλο>>.

      Μη μου κρύβεις την αλήθεια. Τα είχες ξεχάσει όλα αυτά και μαζί τους το φίλο σου. Καταλαβαίνω πόσο τα γράμματά μου σε συγκίνησαν και σε συνετάραξαν. Και ίσως , στρείδι κολλημένο στο Βράχο εσύ, νοστάλησες αυτή. Και μεσ΄ στο συγκλονισμό σου με σκέφτηκες, μ΄ αναζήτησες, μου τηλεφώνησες. Μη μου πεις πως σ΄ αυτή τη θύμισή σου πάνω δεν έκλαψες. Γιατί ξέρω πως είσαι ευαίσθητος. Δε ξέρω όμως γιατί έκλαψες. Για τα ωραία δειλινά ή για το φίλο που ξαναζωντάνεψες μέσα σου; Πιστεύω και τα δύο. Και πιστεύω εξ ίσου ειλικρινά.

      Τα ωραία δειλινά , λοιπόν φίλε μου , είναι η θύμησή τους, σ΄ έκαναν ν΄αποβάλλεις το πρόχειρο ένδυμα του ευδαιμονισμού που είχες φορέσει και που δε σου ταίριαζε . Και ξαναντύθηκες τις αναμνήσεις με την παραμελημένη παλιά φορεσιά τους. Φαντάζομαι να ξανάνοιωσες. Να ξανάγινες νέος, έφηβος, γεμάτος ζωή , θάρρος, όνειρα κι ελπίδες. Και γεμάτος κουράγιο ν΄ ανηφόρισες τα Βαπόπια , να ξαναπήγες στο καφενεδάκι του Πίπη, να ξαναγνάντεψες το πέλαγος , να ξαναπόλαυσες την ωραία δύση του ήλιου, να ξαναρούφηξες το θαλασσινό αγέρι, να ξαναμύρισες την αλμύρα της θάλασσας. Μόνος όμως αυτή τη φορά, φίλε παλιέ. Χωρίς τη δικιά μου συντροφιά, που ζω εδώ μακρυά , την πικρή μου τη μοναξιά. Αισθάνομαι όμως να δακρίζεις την ώρα που διαβάζεις τις γραμμές τούτες. Δακρύζεις γιατί αντίκρισες τ΄ωραίο δειλινό, το γαλήνιο πέλαγος. Δεν ξανάδες όμως τον Πίπη, που χρόνια ολόκληρα έμεινε εκεί , για να βρίσκουν στο φτωχό και ρομαντικό καφενεδάκι του ξεκουριά οι περιπατητές που χαίρονταν τ΄ ωραίο πέλαγος. Αλήθεια πόσοι σαν τον Πίπη μας λείπουν, που μας ξεκούραζαν στη ζωή, με το φτωχό τους κέρασμα, το λουκουμάκι και το σταμνήσιο δροσερό νερό... ΄΄!!!

 

Υ.Γ. Από την εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού της Ι.Μ.Σύρου