Χόρεψαν Ποντιακά στις γειτονιές του Βαμβακάρη

Στις γειτονιές του Μάρκου Βαμβακάρη στην Ανω Σύρο , βρέθηκε ο σύλλογος Ποντίων και Βορειοελλαδιτών Σύρου ΄΄Ο Εύξεινος Πόντος΄΄ την Παρασκευή 24 Ιουνίου, για την αναβίωση του Κλήδονα.

Ο σύλλογος παρουσίασε θεατροποιημένο το έθιμο του Κλήδονα. Ετσι , παράλληλα με την ομιλία της προέδρου κ. Ράνιας Πανταζίδου εξελισσόταν το έθιμο , όπως γιορταζόταν στις διάφορες περιοχές του Πόντου.

Η κ. Πανταζίδου ξεκίνησε την ομιλία της λέγοντας ότι ο Ιούνιος στον Πόντο λεγόταν και Κερασινός και ότι το όνομα προερχόταν από την καρποφορία των κερασιών , που εκείνα τα χρόνια αφθονούσαν στον Πόντο. Επίσης ανέφερε ότι ο Ιούνιος γενικά δεν είχε πολλές γιορτές γιατί οι αγροτικές δουλειές βρισκόταν στο αποκορύφωμά τους. Όμως ο Πόντος , μια λαμπρή κοιτίδα ελληνισμού, δε θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Ετσι στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου γιορταζόταν η ημέρα αυτή με διάφορες παραλλαγές.

Στη Ματσούκα του Πόντου π.χ. άναβαν την πυρά όπως έλεγαν με τσίκουτα, δηλ. με ξερόκλαδα από έλατα που μάζευαν τα παιδιά. Ενώ το ξημέρωμα ανήμερα του Αϊ- Γιαννιού πηγαίνοντας στο πανηγύρι του Αη Γιάννη του Βαζελώνα, ανέβαιναν στα υψώματα για να δουν πως ΄΄κλώσκεται ο ήλεν΄΄, πως γυρίζει δηλ. ο ήλιος, μια και την περίοδο αυτή είχαμε την τροπή του ήλιου, την αλλαγή δηλαδή της φοράς του ήλιου.

Στην Τραπεζούντα , μόλις σουρούπωνε διάφορες ομάδες έπιαναν τα περάσματα στους δρόμους και όποιον έπιαναν , τον πήγαιναν να τον ρίξουν στη θάλασσα όπως ήταν , και μόνο τότε θα γλύτωνε , αν έταζε ένα καλό κέρασμα. Επίσης άναβαν φωτιές στις γειτονιές και τις πηδούσαν μικροί και μεγάλοι. Την ημέρα αυτή μετοικούσαν ψηλά στα παρχάρια (βοσκοτόπια) κι έλεγαν : ΄΄ Τα΄Αγιε Λουτροπί, τα΄Αγιεννί εξέβαν σον παρχάρ΄΄.

Στα Μεσόγεια του Πόντου ο Γ. Κανδηλάπτης μας πληροφορεί ότι πηδώντας πάνω από τις φωτιές έλεγαν ΄΄Αέτς να σπάνε οι τουσμάν=έτσι να σκάσουν οι εχθροί μας΄΄ . Επίσης στο Καρς έλεγαν ΄΄Εξέβαμεν ας σον κακόν καιρόν κι εσέβαμεν σον καλόν΄΄.

Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο κλήδονας, η δοκιμασία της τύχης δηλαδή μια και η λέξη Κληδών σημαίνει οιωνός και κληδονίζω=προμηνύω, μαντεύω.
Οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια και έβγαζαν τα ρούχα στον ήλιο ΄΄να ηλιάσκουν΄΄ , να λιαστούν δηλαδή για να μην τα φάει η ΄΄θέσα΄΄ (σκώρος) .

Το βράδυ της παραμονής του Αϊ Γιαννιού, όλες οι ανύπαντρες κοπέλες έβαζαν μέσα σ’ ένα πήλινο σκεύος ένα σημάδι, ένα αντικείμενο τους, συνήθως κάποιο κόσμημα. Μετά έδιναν το σκεύος σ’ ένα πρωτότοκο παιδί και του έλεγαν να το γεμίσει με νερό από εφτά βρύσες ή εφτά πηγάδια ή στην Τραπεζούντα από εφτά κύματα, χωρίς να μιλήσει σε κανέναν.

Αυτό ήταν και το αμίλητο νερό. Άφηναν το δοχείο κάτω από τ’ άστρα και το φεγγάρι για να μαγευτεί και να τους φανερώσει την τύχη τους. Υπήρχε η δοξασία ότι το βράδυ αυτό ανοίγουν οι ουρανοί και οτιδήποτε ζητήσει αυτός που ξαγρυπνά την ώρα εκείνη , γίνεται, γιατί ο ήλιος τότε τρέμει και είναι θαμπερός.

Την επόμενη μέρα όλες οι κοπέλες αμίλητες προχωρούσαν σ’ ένα εξοχικό μέρος για να κάνουν τον κλήδονα. Φτάνοντας κάλυπταν το κεφάλι μιας πρωτότοκης και από πρώτα στέφανα κοπέλας με πέπλο και αφού της έδιναν το δοχείο έλεγε διάφορα δίστιχα , τα λεγόμενα κοτσάκια , συνήθως για έρωτα, ευτυχία ή γάμο, ενώ κάποια άλλη , έβγαζε κάθε φορά κ’ ένα αντικείμενο και, σε όποια ανήκε, εκείνη αφορούσε και το δίστιχο που έλεγαν.

Στην Ινέπολη του Πόντου έλεγαν τέσσερα δίστιχα. Ένα από αυτά ήταν:

΄΄Σήμερα μέρα μέρωσε, σήμερις του λουτρόπου,

Κι όσα σουντούκια ανοίγονται, κόρη μ΄ το ριζικό σου΄΄.

Στην Αμισσό (Σαμψούντα) η πιο μεγάλη γυναίκα τραγουδούσε ΄΄ Εμπα-ήλι, εβγα-ήλι, έλα καλορίζικα, δος την κυρά σημάδι, όσα φλωρία δέσκουνταν, να ειν΄ το ριζικό της΄΄.

Στα Κωτύωρα (Ορντού) κάθε κοπέλα που άκουγε την τύχη της , έβαζε στο στόμα της νερό και έβγαινε στο δρόμο χωρίς να μιλήσει σε κανένα.

Υπήρχε η πρόληψη ότι τον πρώτο ανύπαντρο άνδρα που θα συναντούσε ή το πρώτο όνομα που θα άκουγε, αυτός θα ήταν και ο μέλλων σύζυγός της. Εκείνη την ημέρα λέγεται πως ξεκινούσαν και τα θαλασσινά λουτρά.

Μετά το τέλος της τελετής αφού έβγαζαν όλα τα αντικείμενα από το δοχείο και αφαιρούσαν τη νυφική καλύπτρα από το κεφάλι της κοπέλας, ξεφάντωναν τραγουδώντας και χορεύοντας μέχρι το βράδυ.

Στη συνέχεια , μια αντιπροσωπευτική ομάδα από το παιδικό, εφηβικό και νεανικό χορευτικό τμήμα , υπό την καθοδήγηση του χοροδιδάσκαλου Χρήστου Καρυοφυλλίδη , χόρεψε τρεις χορούς (Ομάλ Κερασούντας, Αρματσούκ και κότσαρι).

Η εκδήλωση διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του κ. Νίκο Σολάρι, χοροδιδάσκαλου του εργαστηρίου ΑΡΩΜΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ. Συμμετείχαν επίσης ο σύλλογος Στερεοελλαδιτών Σύρου, το ΚΑΠΗ της Ανω Σύρου καθώς και μια ομάδα ξεναγών της Ανω Σύρου.

Υ.Γ. Οι πληροφορίες τις οποίες ανέφερε η κ. Πανταζίδου στην ομιλία της προερχόταν από το βιβλίο της κ. Ελσας Γαλανίδου Μπαλφούσια ΄΄ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ΄΄

Ο Κλήδονας στον Εύξεινο Πόντο

΄΄Ο Κερασινός φερ τον ήλον, κοκκινιζ΄ κ΄ εφτάει σε μήλον΄΄

(Ο Ιούνιος φέρει τον ήλιο και σε κάνει κόκκινο σαν το μήλο)

Ο Ιούνιος στον Πόντο λεγόταν και Κερασινός . Το όνομα προερχόταν από την καρποφορία των κερασιών που εκείνα τα χρόνια αφθονούσαν στον Πόντο. Ακόμη και σήμερα οι περιοχές του Πόντου  θεωρούνται  μέσα στις πρώτες  περιοχές παραγωγής κερασιών. Ό Ιούνιος γενικά δεν είχε πολλές γιορτές γιατί οι αγροτικές δουλειές βρισκόταν στο αποκορύφωμά τους.

Στις 24 Ιουνίου όμως , ημέρα που είναι πολύ κοντά στις θερινές τροπές του ήλιου, ο λαός μας τιμούσε και τιμά το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Χαρακτηριστικό του  εορτασμού είναι οι φωτιές , πανάρχαιο έθιμο, που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων.

Η θερινή εορτή του Αϊ-Γιάννη, η οποία κατά τον αείμνηστο έλληνα λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο είναι «από τις ειδωλολατρικότερες του εορτολογίου μας», συνδυάζει χριστιανικά τελετές και ξεχασμένες ειδωλολατρικές τελετουργίες, οι οποίες έχουν σχέση με τη λατρεία του Ήλιου των θερινών τροπών, μιας κατεξοχήν χρονικής στιγμής για μαντικές πράξεις και καθαρμούς με φωτιές, επειδή αρχίζει η ημέρα να μικραίνει και η φύση να οδεύει σταθερά προς τον χειμώνα. Σε όλη την Ελλάδα αλλά και σε πολλές χριστιανικές χώρες γιορτάζουν τον Αι Γιάννη τον Λαμπαδιάρη, τον Φανιστή , το Ριζικάρη ή Ριγανά και Λιοτρόπη..

Ο Πόντος , μια λαμπρή κοιτίδα ελληνισμού, δε θα μπορούσε  να αποτελεί εξαίρεση.  Ετσι στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου γιορταζόταν η ημέρα αυτή με διάφορες παραλλαγές.

Στη Ματσούκα του Πόντου π.χ. άναβαν την πυρά όπως έλεγαν με τσίκουτα, δηλ. με ξερόκλαδα από έλατα που μάζευαν τα παιδιά. Ενώ το ξημέρωμα ανήμερα του Αϊ- Γιαννιού πηγαίνοντας στο πανηγύρι του Αη Γιάννη του Βαζελώνα, ανέβαιναν στα υψώματα για να δουν πως ΄΄κλώσκεται ο ήλεν΄΄, πως γυρίζει δηλ. ο ήλιος, μια και την περίοδο αυτή είχαμε την τροπή του ήλιου, την αλλαγή δηλαδή της φοράς του ήλιου. 

Στην Τραπεζούντα , μόλις σουρούπωνε διάφορες ομάδες έπιαναν τα περάσματα στους δρόμους και όποιον έπιαναν , τον πήγαιναν να τον ρίξουν στη θάλασσα όπως ήταν , και μόνο τότε θα γλύτωνε , αν έταζε ένα καλό κέρασμα. Επίσης άναβαν φωτιές στις γειτονιές και τις πηδούσαν μικροί και μεγάλοι. Την ημέρα αυτή μετοικούσαν ψηλά στα παρχάρια (βοσκοτόπια) κι έλεγαν : ΄΄ Τα΄Αγιε Λουτροπί, τα΄Αγιεννί εξέβαν σον παρχάρ΄΄.

Στα Μεσόγεια του Πόντου ο Γ. Κανδηλάπτης μας πληροφορεί ότι πηδώντας πάνω από τις φωτιές έλεγαν ΄΄Αέτς να σπάνε οι τουσμάν=έτσι να σκάσουν οι εχθροί μας΄΄ . Επίσης στο Καρς έλεγαν ΄΄Εξέβαμεν ας σον κακόν καιρόν κι εσέβαμεν σον καλόν΄΄.

Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο κλήδονας, η δοκιμασία της τύχης δηλαδή μια και η λέξη Κληδών σημαίνει οιωνός και  κληδονίζω=προμηνύω, μαντεύω.
Οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια και έβγαζαν τα ρούχα στον ήλιο ΄΄να ηλιάσκουν΄΄ , να λιαστούν δηλαδή για να μην τα φάει η ΄΄θέσα΄΄ (σκώρος) .

Το βράδυ της παραμονής του Αϊ Γιαννιού, όλες οι ανύπαντρες κοπέλες έβαζαν μέσα σ’ ένα πήλινο σκεύος ένα σημάδι, ένα  αντικείμενο τους, συνήθως κάποιο κόσμημα. Μετά έδιναν το σκεύος σ’ ένα πρωτότοκο παιδί και του έλεγαν να το γεμίσει με νερό από εφτά βρύσες ή εφτά πηγάδια ή στην Τραπεζούντα από εφτά κύματα,  χωρίς να μιλήσει σε κανέναν.

Αυτό ήταν και το αμίλητο νερό. Άφηναν το δοχείο κάτω από τ’ άστρα και το φεγγάρι για να μαγευτεί και να τους φανερώσει την τύχη τους. Υπήρχε η δοξασία ότι το βράδυ αυτό ανοίγουν οι ουρανοί και οτιδήποτε ζητήσει αυτός που ξαγρυπνά την ώρα εκείνη , γίνεται, γιατί ο ήλιος τότε τρέμει και είναι θαμπερός.

Την επόμενη μέρα όλες οι κοπέλες αμίλητες προχωρούσαν σ’ ένα εξοχικό μέρος για να κάνουν τον κλήδονα. Φτάνοντας κάλυπταν το κεφάλι μιας πρωτότοκης και από πρώτα στέφανα κοπέλας με πέπλο και αφού της έδιναν το δοχείο έλεγε διάφορα δίστιχα , τα λεγόμενα κοτσάκια ,  συνήθως για έρωτα, ευτυχία ή γάμο, ενώ κάποια άλλη ,  έβγαζε κάθε φορά κ’ ένα αντικείμενο και, σε όποια ανήκε, εκείνη αφορούσε και το δίστιχο που έλεγαν.

Στην Ινέπολη του Πόντου έλεγαν τέσσερα δίστιχα. Ένα από αυτά ήταν:

΄΄Σήμερα μέρα μέρωσε, σήμερις του λουτρόπου,

Κι όσα σουντούκια ανοίγονται, κόρη μ΄ το ριζικό σου΄΄.

Στην Αμισσό (Σαμψούντα) η πιο μεγάλη γυναίκα τραγουδούσε ΄΄ Εμπα-ήλι, εβγα-ήλι, έλα καλορίζικα, δος την κυρά σημάδι, όσα φλωρία δέσκουνταν, να ειν΄ το ριζικό της΄΄.

Στα Κωτύωρα (Ορντού) κάθε κοπέλα που άκουγε την τύχη της , έβαζε στο στόμα της νερό και έβγαινε στο δρόμο χωρίς να μιλήσει σε κανένα.

Υπήρχε η πρόληψη ότι τον πρώτο ανύπαντρο άνδρα που θα συναντούσε ή το πρώτο όνομα που θα άκουγε, αυτός θα ήταν και ο μέλλων σύζυγός της. Εκείνη την ημέρα λέγεται πως ξεκινούσαν και τα θαλασσινά λουτρά.

Μετά το τέλος της τελετής αφού έβγαζαν όλα τα αντικείμενα από το δοχείο και αφαιρούσαν τη νυφική καλύπτρα από το κεφάλι της κοπέλας, ξεφάντωναν τραγουδώντας και χορεύοντας μέχρι το βράδυ.

Ο Δημ Λουκάτος <<ΣΤα Καλοκαιρινά>> αναφέρει : Οι φωτιές που θ' αναφτούν αύριο το βράδυ στις πολιτείες και στα χωριά μας θα είναι ένας συγκινητικός δεσμός του σήμερα με το χθες. Τα μάτια των παιδιών, που θα λάμπουν χαρούμενα μπροστά στις φλόγες, τα μάτια των μεγάλων που θα τα παρακολουθούν στα πηδήματά τους, θα είναι μια ωραία παραδοσιακή προσοχή σε μια σχεδόν πανανθρώπινη γιορτή. Δεν είναι μικρή δουλειά να σκέφτεσαι, ότι ανάβοντας μια μικρή φωτιά έξω από το σπίτι σου, συνδέεσε με τους αιώνες που πέρασαν, έστω και με τους κοντινούς σου προγόνους, καθώς και με πολλούς άλλους λαούς, που την ίδια ώρα ανάβουν τη φωτιά την ημερομηνία αυτή και χαίρονται παρόμοια το θέαμα και το συμβολισμό της..." 

Ευχαριστούμε τον κ. Νίκο Σολάρι που μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για το  έθιμο του Κλήδονα και να φέρουμε τις αλησμόνητες πατρίδες  πιο κοντά μας. 

Στις 24 Ιουνίου ώρα  20.30 στην Ανω Σύρο. Μεταξύ άλλων , ποντιακούς χορούς θα χορέψει το εφηβικό τμήμα του συλλόγου μας.

(ΣΗΜ. Οι πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο της κ. Ελσας Γαλανίδου Μπαλφούσια ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ)